شاخصه‌های اقتصاد مقاومتی در سیره حکومتی پیامبراکرم(ص)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، گرایش تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد بافت، دانشگاه آزاد اسلامی، بافت، ایران

2 استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد بافت، دانشگاه آزاد اسلامی، بافت، ایران

چکیده

زمینه و هدف: بررسی سیاست‌های اقتصادی پیامبر (ص) نشان می‌دهد که اصولی همچون خودکفایی، عدالت اقتصادی، مقابله با احتکار و تنظیم بازار به‌عنوان محورهای اصلی اقتصاد مقاومتی در سیاست‌های حکومتی ایشان مورد توجه قرار گرفته است. اقتصاد مقاومتی به‌عنوان راهکاری برای مقابله با تهدیدات اقتصادی و ایجاد پایداری اقتصادی در جوامع اسلامی، همواره مورد تأکید بوده است. این پژوهش با هدف شناسایی شاخصه‌های اقتصاد مقاومتی در سیره حکومتی پیامبر اکرم (ص) انجام شده است.
روش‌شناسی: این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی انجام شد و در آن از منابع تاریخی، سیره نبوی و احادیث پیامبر اکرم (ص) بهره‌گیری شده است. داده‌ها از طریق تحلیل محتوای کیفی استخراج شده و مضامین اصلی اقتصاد مقاومتی در سیره حکومتی پیامبر (ص) شناسایی و طبقه‌بندی شده‌اند.
یافته‌ها: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که سیره حکومتی پیامبر اکرم(ص) حاوی الگویی نظام‌مند برای تحقق اقتصاد مقاومتی اسلامی است که بر پایه مفاهیم کلیدی همچون جهاد اقتصادی، پرهیز از ربا، مبارزه با کم‌فروشی، اجرای سیاست‌های استقلال‌محور و حفظ نظم و عدالت اقتصادی بنا شده است. این شاخصه‌ها، از طریق روابط علت و معلولی و در قالب چهار مرحله‌ی فرهنگ‌سازی، اصلاح ساختارها، حمایت از تولید، و تحقق عدالت اقتصادی، موجب افزایش تاب‌آوری اقتصادی، تقویت اعتماد عمومی، و کاهش آسیب‌پذیری در برابر تهدیدات اقتصادی دشمن می‌گردند. نقش‌آفرینی هماهنگ دولت اسلامی، جامعه اقتصادی و نهادهای دینی در تحقق این شاخصه‌ها، بیانگر قابلیت این مدل برای بازآفرینی تمدن اقتصادی اسلام در عصر حاضر است.
نتیجه‌گیری: سیره حکومتی پیامبر اکرم (ص) به‌عنوان الگویی جامع و کارآمد در پیاده‌سازی اصول اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شود. بهره‌گیری از اصول اخلاقی در تجارت، تقویت تولید داخلی و جلوگیری از انحصارطلبی از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به پایداری اقتصادی در جوامع اسلامی منجر شود. در شرایط کنونی، بازنگری در سیاست‌های اقتصادی بر اساس سیره نبوی، می‌تواند راهگشای مقابله با بحران‌های اقتصادی معاصر باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Characteristics of the Resistance Economy in the Governance of the Holy Prophet (PBUH)

نویسندگان [English]

  • zeynab khedri 1
  • ebrahim khorasani parizi 2
  • Iraj Jalali 2
1 PhD student, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Major in History and Civilization of Islamic Nations, Baft Branch, Islamic Azad University, Baft, Iran
2 Assistant Professor of History and Civilization of Islamic Nations, Baft Branch, Islamic Azad University, Baft, Iran
چکیده [English]

Background & Purpose: A study of the economic policies of the Prophet (PBUH) shows that principles such as self-sufficiency, economic justice, combating hoarding, and regulating the market have been considered as the main axes of the resistance economy in his government policies. Resistance economy has always been emphasized as a solution to confront economic threats and create economic stability in Islamic societies. This research was conducted with the aim of identifying the characteristics of resistance economy in the governance of the Prophet (PBUH).
Methodology: This research was conducted using a descriptive-analytical method and used historical sources, the Prophet's life, and the hadiths of the Prophet (PBUH). The data were extracted through qualitative content analysis and the main themes of resistance economy in the governance of the Prophet (PBUH) were identified and classified.
Findings: The findings of this study show that the Prophet Muhammad’s (PBUH) governance style contains a systematic model for realizing an Islamic resistance economy that is based on key concepts such as economic jihad, avoiding usury, fighting short selling, implementing independence-oriented policies, and maintaining economic order and justice. These characteristics, through cause-and-effect relationships and in the form of four stages of culture building, structural reform, supporting production, and realizing economic justice, increase economic resilience, strengthen public trust, and reduce vulnerability to enemy economic threats. The coordinated role of the Islamic state, economic society, and religious institutions in realizing these characteristics indicates the ability of this model to recreate the economic civilization of Islam in the present era.
Conclusion: The governance style of the Prophet Muhammad (PBUH) is considered a comprehensive and efficient model in implementing the principles of the resistance economy. Using ethical principles in trade, strengthening domestic production, and preventing monopolization are among the solutions that can lead to economic stability in Islamic societies. In the current situation, reviewing economic policies based on the Prophet's style can be a way to deal with contemporary economic crises.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Resistance economy
  • prophetic Life
  • Prophet Muhammad (PBUH)
  • economic justice
  • domestic production
  • Fight Against Hoarding
ابن اسحاق، محمد بن اسحاق. (۱۴۰۷). سیره ابن اسحاق. قاهره: مکتبة التراث الإسلامی.
ابن سعد، محمد بن سعد(۱۴۱۸). الطبقات الکبری. قاهره: دار الکتب العلمیة.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر(۱۴۲۴).  البدایة و النهایة. ریاض: دار الحدیث.
ابن هشام، محمد(۱۴۰۵).  السیره النبویة. بیروت: دار المعرفة.
ابوزهره، محمد.(۱۹۷۷). خاتم النبیین. قاهره: دار الفکر العربی.
آلوسی، محمود(۱۴۰۵). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الفکر.
بلاذری، احمد بن یحیی(۱۹۸۸).  فتوح البلدان. بیروت: دار الکتب العربی.
ترمذی، محمد بن عیسی(۱۹۹۶). سنن الترمذی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جعفری، حسین(1397). عدالت اقتصادی در سیره نبوی. قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی.
خیاط، عبدالحسین(۱۳۹۰). اقتصاد اسلامی و سیاست‌های اقتصادی پیامبر اکرم (ص). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دهقانی، احمد. (۱۳۹۵). تحلیل اقتصادی سیاست‌های مالی پیامبر اکرم (ص). مجله مطالعات اسلامی، 22(1)، 75-88.  
ربانی، حسن. (۱۴۰۰). بررسی سیاست‌های اقتصادی پیامبر اکرم (ص) در دوران مدینه. پژوهشنامه علوم اسلامی، 18(4)، 45-60.
رضایی، محمود. (۱۴۰۱). اقتصاد مقاومتی در سیره پیامبر (ص): راهکارهای مقابله با تحریم‌های اقتصادی. مجله پژوهش‌های اسلامی،. 29(18)، 33-48.
رهبر معظم انقلاب اسلامی. (۱۳۹۲). بیانات در جمع کارگزاران نظام، ۱۶ شهریور ۱۳۹۲. بازیابی‌شده از http://farsi.khamenei.ir
صالحی، مهدی. (۱۳۹۸). پیمان‌های اقتصادی پیامبر اسلام (ص) با قبایل عرب. فصلنامه تاریخ اسلام، 14(2)،  ۵۵–۶۹.
طبری، محمد بن جریر(۱۳۷۵). تاریخ الأمم و الملوک. تهران: انتشارات امیرکبیر.
عسکری، سید مرتضی(۲۰۰۶). نقش پیامبر در اصلاح اقتصادی جامعه اسلامی. تهران: نشر الهدی.
قرشی، باقر شریف(۱۴۱۳). سیرة الرسول الأعظم (ص). قم: موسسه آل‌البیت (ع).
مطهری، مرتضی(۱۳۸۸). عدالت اقتصادی در اسلام. تهران: انتشارات صدرا.
ناصح، علی. (۱۳۹۳). نقش پیامبر اسلام (ص) در توسعه اقتصادی جامعه اسلامی. مجله اقتصاد اسلامی، 12(3)، ۸۹–۱۰۲
واقدی، محمد بن عمر(1410)، المغازی. بیروت: دار الفکر.
Askari, H. (2013). Conflicts in the Persian Gulf: Origins and Evolution. Palgrave Macmillan.
Briguglio, L., Cordina, G., Farrugia, N., & Vella, S. (2009). Economic Vulnerability and Resilience: Concepts and Measurements. Oxford Development Studies, 37(3), 229–247.
Davoudi, S. M. (2015). Investigating the Economic Resilience in Iran: Challenges and Opportunities. Journal of Economic Research, 15(2), 25–48.
Faraji, M., & Haghshenas, H. (2017). Social Capital and the Implementation of Resistance Economy Policies in Iran. Iranian Journal of Economic Studies, 5(1), 1–20.